Ir al contenido principal Ir al menú de navegación principal Ir al pie de página del sitio
Artículos
Publicado: 2022-12-15

Definición de eclecticismo e interdiscursividad antiperipatética en los Elementa recentioris philosophiae (1774) de fray Juan Benito Díaz de Gamarra

Universidad Nacional Autónoma de México. Escuela Nacional de Estudios Superiores. Unidad Morelia
Véase la biografía del autor
×

Marco Mancera Alba

Maestro en Letras (Literatura Comparada) por la Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) y profesor en la Escuela Nacional de Estudios Superiores, Unidad Morelia (UNAM). Imparte diversos cursos de retórica, tradición y lenguas clásicas y es miembro fundador de la Organización Iberoamericana de Retórica (OIR) y miembro activo de las asociaciones Latinoamericana de Retórica (ALR) y Mexicana de Retórica (AMR), en esta última ocupa actualmente el puesto de vicepresidente. Sus líneas de investigación giran en torno al análisis de la tradición clásica en México, la literatura neolatina mexicana y la tradición y teoría retóricas. Entre sus publicaciones recientes destaca “Alguien se olvidó de Quintilano: para redefinir la ironía antigua”, en Confluencias literarias y cotidianas de la retórica, coord. de Gerardo Ramírez Vidal y Alina Gutiérrez Grova (Guadalajara: Editorial Universidad de Guadalajara, 2019). Correo electrónico: mmancera@enesmorelia.unam.mx.

eclecticismo filosofía moderna escolástica antiperipatetismo educación

Resumen

Este artículo analiza las fuentes e intertextos de la definición de eclecticismo que fray Juan Benito Díaz de Gamarra presenta en su libro Elementa recentioris philosophiae (San Miguel el Grande, 1774), quien recurre al pasaje “enseñan justicia junto con saber pío” (docent justitiam cum pia scientia) de los Stromata de Clemente de Alejandría para defender la utilidad de la filosofía ecléctica, porque valora a los autores antiguos y modernos por su utilidad moral y filosófica. Esta definición se inserta en el contexto de la transición del pensamiento escolástico hacia la filosofía moderna (recentior philosophia) y remite a un entramado interdiscursivo (con tratadistas como Giuseppe Antonio Ferrari y Andrés Piquer) en el que Díaz de Gamarra defiende la filosofía ecléctica moderna para la educación de la juventud americana al mismo tiempo que cuestiona la utilidad de la formación basada fundamentalmente en Aristóteles, como lo es el método escolástico.

Citas

  1. Belhoste, Bruno. Histoire de la science moderne. De la Renaissance aux Lumières. Paris: Armand Colin, 2016.
  2. Beuchot, Mauricio. Filosofía y ciencia en el México dieciochesco. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Facultad de Filosofía y Letras, 1996.
  3. Beuchot, Mauricio. Historia de la filosofía en el México colonial. Barcelona: Herder, 1996.
  4. Beuchot, Mauricio. “Introducción.” En Lecciones de filosofía, de José Ignacio Fernández del Rincón, V-XIII, ed. y trad. de Bulmaro Reyes Coria. Bibliotheca Philosophica Latina Mexicana 8. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Filológicas, Centro de Estudios Clásicos, 1994.
  5. Clemente de Alejandría. Clementis Alexandrini viri longe doctissimi, qui Panteni quidem martyris fuit discipulus, praeceptor vero Origenis, omnia quae quidem extant opera […], trad. de Gentian Hervet. Parisiis [Paris]: apud Guilielmum Guillard & Thomam Belot, 1550. https://books.google.com.mx/books?id=sYHa9tHv0PAC.
  6. Clemente de Alejandría. Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως τὰ Εὑρισκόμενα. Clementis Alexandrini Opera, quae extant, trad. de Gentian Hervet. T. 1. Oxonii [Oxford], e Theatro Sheldoniano: Sumptibus Georgii Mortlock, Bibliopolae Londinensis, 1715. https://books.google.com.mx/books?id=qWVZAAAAYAAJ.
  7. Díaz de Gamarra y Dávalos, Juan Benito. Elementa recentioris philosophiae. T. 1, Historiam philosophiae, logicen, metaphysicen, ethicen atque geometriam. Mexici [México]: apud. Lic. D. Joseph. a Jauregui, 1774.
  8. Dobszewicz, Benedykt. Placita recentiorum philosophorum explanata nec non Phaenomenis, Physicis, Demonstrationibus Mathematicis, Resolutionibus Problematum, Observationibus, ac Eperimentis, adornata. Vilnae [Vilna]: Typis S.R.M. Academicis Soc. Jesu, 1760. https://books.google.com.mx/books?id=BvYGAAAAcAAJ.
  9. Enekel, Karl A. E. “Neo-Stoicism as an Antidote to Public Violence before Lipsius’s De constantia: Johann Weyer’s (Wier’s) Anger Therapy, De ira morbo (1577).” En Discourses of Anger in the Early Modern Period, ed. de Karl A. E. Enekel y Traninger Anita, 47-96. Leiden: Brill, 2015. https://doi.org/10.1163/9789004300835_004.
  10. Esquivel Estrada, Noe Héctor. “Juan Benito Diaz de Gamarra y Davalos.” En El entrecruce de la racionalidad en el siglo XVIII novohispano. Tradición, modernidad y ética, ed. de Noe Héctor Esquivel Estrada y Adolfo Diaz Ávila, 369-492. Toluca: Universidad Autónoma del Estado de México; México: Eón, 2014. http://ri.uaemex.mx/handle/20.500.11799/21369.
  11. Fernández Baños, Cándida, y Concepción Arias Simarro. “Introducción.” En Historia de la ciencia en México, estudios y textos, ed. de Elías Trabulse. T. 3, La ciencia mexicana en el Siglo de las Luces, 9-28. México: Consejo Nacional de Ciencia y Tecnología/Fondo de Cultura Económica, 1985.
  12. Fernández del Rincón, José Ignacio. Lecciones de filosofía, ed. y trad. de Bulmaro Reyes Coria. Bibliotheca Philosophica Latina Mexicana 8. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Filológicas, 1994.
  13. Ferrari, Giuseppe Antonio. Philosophia peripatetica adversus veteres, et recentiores, praesertim philosophos, Firmioribus propugnata rationibus Joannis Dunsii Scoti subtilium principis opera et studio F. Josephi Antonii Ferrari de Modoetia. T. 1, Philosophiae prolegomena, Logicam, Metaphysicam, Ethicam complectens. Venetiis [Venecia]: apud Modestum Fentium, 1746. https://books.google.com.mx/books?id=zk0uAAAAYAAJ.
  14. Ferrari, Giuseppe Antonio. Philosophia peripatetica adversus veteres, et recentiores praesertim philosophos, Firmioribus propugnata rationibus Joannis Dunsii Scoti subtilium principis opera et studio F. Josephi Antonii Ferrari de Modoetia. 2a ed. T. 1, Philosophiae Prolegomena, Logicam, Metaphisicam, Ethicam compectens. Venetiis [Venecia]: apud Thomam Bettinelli, 1754. https://books.google.com.mx/books?id=S-XHZ8rBvo4C.
  15. Ferrari, Giuseppe Antonio. Veteris et recentioris philosophiæ dogmata Joannis Dunsii Scoti, subtilium principis doctrinis accomodata in tres tomos distributa. Venetiis [Venecia]: apud Thomam Bettinelli, 1757.
  16. Gale, Theophilus. Philosophia generalis, in duas partes disterminata, una de ortu & progressu philosophiae. Londini [Londres]: typis J.M. pro J. Robinson […] & J. Hancock, 1676. https://books.google.com.mx/books?id=sGdnAAAAcAAJ.
  17. Gaos, José, ed. Juan Benito Díaz de Gamarra y Dávalos. Tratados, trad. de José Gaos. 3a ed. Biblioteca del Estudiante Universitario 65. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Coordinación de Humanidades, 2008.
  18. Gracia, Jorge J. E. “Filosofía latinoamericana.” En Diccionario Akal de filosofía, ed. de Robert Audi, trad. de Huberto Marraud y Enrique Alonso, 414b-419. Diccionarios 35. Madrid: Akal, 2004.
  19. Heineccius, Johann Gottlieb. Elementa philosophiae rationalis et moralis ex Principiis admodum evidentibus justo ordine adornata. Accessere Historia Philosophica, & Index locupletissimus. Venetiis [Venecia]: ex Typographia Balleoniana, 1740. https://books.google.com.mx/books?id=0iqvIlhIVlMC.
  20. Jauregui, Luis. “Las reformas borbónicas.” En Nueva historia mínima de México, ed. de Pablo Escalante Gonzalbo, Bernardo García Martínez, Luis Jauregui, Josefina Zoraida Vázquez, Elisa Speckman Guerra, Javier Garciadiego, y Luis Aboites Aguilar, 113-136. Historias Mínimas. México: El Colegio de México, Centro de Estudios Históricos, 2004.
  21. Junco de Meyer, Victoria. “Gamarra o el eclecticismo en México.” Tesis de maestría. Universidad Nacional Autónoma de México, Facultad de Filosofía en Letras, 1944.
  22. Justino. “Apologia II = Τοῦ αὐτοῦ Ἰουστίνου Ἀπολογία δευτέρα ὑπὲρ Χριστιανῶν πρὸς τὴν Ῥωμαίων Σύγκλητον / Ejusdem Justini Apologia secunda pro Christianis ad senatum Romanum.” En Patrologiae cursus completus, ed. de J.-P. Migne, trad. de Johann Lange, 441-470. Series Graeca vi. [Parisiis]: apud J.-P. Migne, 1857. https://hdl.handle.net/2027/uva.x004618221.
  23. Malusa, Luciano. “The First General Histories of Philosophy in England and the Low Countries.” En Models of the History of Philosophy, de Francesco Bottin, Luciano Malusa, Giuseppe Micheli, Giovanni Santinello y Ilario Tolomio, 161-370. editado por Constance W. Blackwell y Philip Weller. International Archives of the History of Ideas/Archives Internationales d’Histoire des Idees 135. [Dordrecht]: Springer Science/Business Media, 1993.
  24. Munck, Thomas. Historia social de la Ilustración, trad. de Gonzalo G. Djembe. Serie Mayor. Barcelona: Critica, 2001.
  25. Navarro, Bernabe, ed. Juan Benito Díaz de Gamarra y Dávalos. Elementos de filosofía moderna. Traducido por Bernabe Navarro. T. 1. Nueva Biblioteca Mexicana 6. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Centro de Estudios Filosoficos, 1963.
  26. Olearius, Gottfried. “De philosophia eclectica.” En Historia philosophiae […], de Thomas Stanley, 1205-1222, trad. de Gottfried Olearius. Lipsiae [Leipzig]: apud Thomam Fritsch, 1711. https://books.google.com.mx/books?id=RpB31tbAifoC.
  27. Piquer, Andres. Philosophía moral para la juventud española. Madrid: en la oficina de Joachin Ibarra, 1755. http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000083238.
  28. Ratio studiorum. Plan raisonné et institution des études dans la Compagnie de Jésus, trad. de Leone Albrieux y Dominique Julia. Histoire de l’education. París: Belin, 1997.
  29. Rovira Gaspar, Carmen, y Carolina Ponce, eds. Fray Juan Benito Díaz de Gamarra y Dávalos. Elementos de filosofía moderna, trad. de Tania Alarcón y Juan Gualberto López. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Dirección General de Asuntos del Personal Académico/Universidad Autónoma del Estado de México, 1998.
  30. Saranyana, Josep-Ignasi, y Carmen-José Alejos Grau. “La teología en la segunda mitad del siglo XVIII.” En Teología en América Latina, ed. de Josep-Ignasi Saranyana y Carmen-José Alejos Grau, T. 2.1, Escolástica barroca, Ilustración y preparación de la Independencia (1665-1810), 525-690. Madrid: Iberoamericana/Vervuert, 2005.
  31. Scheurl, Heinrich Julius. Philosophia moralis aloquot dissertationibus explicata […]. Helmaestadii [Helmstedt]: typis & sumptibus Henningi Mulleri typ. Acad., 1642. https://books.google.com.mx/books?id=TshlAAAAcAAJ.198 MANCERA ALBA
  32. Stanley, Thomas. The History of Philosophy: Containing the Lives, Opinions, Actions and Discourses of the Philosophers of Every Sect. 3a. ed. Londres: W. Battersby at Thavy’s Inn-Gate, 1701. https://archive.org/details/b30450494.
  33. Stanley, Thomas. Historia philosophiae, trad. de Gottfried Olearius. Lipsiae [Leipzig]: apud Thomam Fritsch, 1711. https://books.google.com.mx/books?id=RpB31tbAifoC.
  34. Verney, Luis Antonio. Aloysii Antonii Verneii equitis Torquati archidiaconi Eborensis De re logica ad usum Lusitanorum adolescentium libri sex. Olispone [Lisboa]: extypographia Michaelis Rodericii, 1762. https://books.google.com.mx/books?id=cHtZAAAAcAAJ.

Cómo citar

Mancera Alba, M. (2022). Definición de eclecticismo e interdiscursividad antiperipatética en los Elementa recentioris philosophiae (1774) de fray Juan Benito Díaz de Gamarra. Estudios De Historia Novohispana, (68), 169–198. https://doi.org/10.22201/iih.24486922e.2023.68.77753
  • Resumen visto - 609
  • PDF descargado - 488 veces
  • XML descargado - 0 veces